محض اطلاع؛ از برای فالگوش

به بهانه پنجاه‌و‌هفتمین سالروز درگذشت سیاستمدار ایرانی

ایده‌های حکومتداری مصدق

آیا مصدق پوپولیست بود؟

5963: شماره روزنامه

تاریخ چاپ:1402/12/14

شماره خبر:4051115

گروه: سیاست گذاری

den.ir

****************

Governing

Governance

Sovereignty

Sovereign citizen movement

https://ar.wikipedia.org/wiki/حرکة_المواطن_المستقل

Mohammad_Mosaddegh

**********

نیکلا گرجستانی*

اخیرا به مناسبت هفتادمین سالگرد کودتای 28مرداد1332 که دولت ملی و دموکراتیک دکتر محمد مصدق را سرنگون کرد، نوشتارها و مصاحبه‌های زیادی در ایران و خارج منتشر و برگزار شد. بعضی از این نوشتارها و مصاحبه‌ها منش حکومتداری مصدق را نقد و او را متهم به پوپولیسم می‏کنند.

**********

سخن پایانی

 مصدق یک شخصیت میهن‌دوست و آزادی‌خواه بود که همواره گرایش مردمی داشت و مردم را در مرکز ثقل فرآیند توسعه اجتماعی متصور بود. به دلایلی که در بالا ذکرش رفت، اتهام پوپولیست بودن مصدق کاملا کذب است. اما در اینجا پرسش تامل‌برانگیز دیگری را باید مطرح کرد: چرا به‌رغم شواهد مستندی که اهداف و عملکرد حکومتداری مصدق در مسیر پیشبرد حاکمیت ملی و نهادسازی برای دموکراسی را به‌طور کلی تایید می‌کند، هنوز عده‌ای از ایرانیان، چه در داخل و به‌ویژه در خارج از کشور، اصرار به نقد و تخریب میراث او دارند؟

 

با گذشت بیش از یک‌ قرن از انقلاب مشروطه، ما سه مدل حکمرانی در ایران داشتیم: بیش از 50سال استبداد سلطنتی دوران پهلوی و حدود 45سال حکومت فقیه و چند سال هم حکومت مشروطه که اوج آن نخست‌وزیری مصدق بود. آن 27ماه نخست‌وزیری مصدق دوره نادری در تاریخ معاصر ایران است که در آن سیاست‌های دولت بر مفهوم کامل حاکمیت ملی و اولویت شهروند آزاد به‌عنوان محور کلیدی در جامعه پایه‌ریزی شده بود.

 

منتقدان مصدق، به‌ویژه اقتدارگرایان،  می‌کوشند میراث مصدق را نادیده بگیرند و او را تخریب کنند؛ چون آن میراث نمونه بومی و موفقی است از یک حکومت ملی و در مسیر سوسیال دموکراسی. به عبارت دیگر، میراث مصدق یک گزینه «بهتر» در کنار گزینه‌های به اصطلاح « بد و بدتر» را به مردم ارائه می‌کند. در واقع دو طیف اقتدارگرای امروز از این هراس دارند که مردم روزی به دنبال گزینه «بهتر» بروند و به اصطلاح بازار اقتدارگرایان را از سکه بیندازند.

 

نکته مهم اینجاست که ارزش‌ها و فلسفه حکومتداری دو طیف اقتدارگرا با خواسته‌های مردم ایران امروز در تضاد است؛ ولی مصدقی که در قرن نوزدهم به دنیا آمد و در قرن بیستم حکومت کرد، ایده‌هایی ارائه کرده بود که با معیارهای مدرن قرن بیست‌ویکم و خواسته‌های نسل جوان امروز در ایران همخوان هستند.  آرمان‌های استقلال، آزادی، برابری و عدالت که پایه‌های گفتمان و همبستگی ملی دوران مصدق را آرایش می‌دادند تاریخ مصرف ندارند.

 

به نظر نگارنده آرمان‌ها، فلسفه حکومتداری و سیاست‌های مصدق می‌تواند جوابگوی دغدغه‌های جامعه امروز ایران نیز باشد. اگر دکتر مصدق امروز زنده بود، بدون شک از آرمان‌های نهفته در شعارهای امروز حمایت می‌کرد و در مقابل، اکثر مردم ایران نیز از راهکارهای او برای حل مسائل جامعه حمایت می‌کردند؛ چون الگویی که تجربه 27ماهه نخست‌وزیری مصدق به ما هدیه داده ‌است، می‌تواند بخشی از پاسخ مورد نیاز به چالش‌های دلهره‌آور اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران باشد. روانش شاد باد

**********

*  نیکلا گرجستانی، اقتصاددان، از مقامات ارشد سابق بانک جهانی با حدود نیم‌قرن تجربه در زمینه توسعه اقتصادی کشورهای در حال گذار است. اخیرا از او کتابی در باب میراث مصدق به زبان انگلیسی منتشر شده است. ترجمه فارسی کتاب سال آینده در ایران منتشر خواهد شد:

 

Nicolas Gorjestani, ‘’Ahead of their Time: The Legacies of Mohammad Mosaddegh in Iran and Zviad Gamsakhurdia in Georgia’’, Book I: Mosaddegh; Book II: (Zviad), Mage Publishers, 2021